Συμμετοχική Διακυβέρνηση Στην Πράξη (Μέρος 1ο)

Αφορμή γι’ αυτό το κείμενο είναι η φιλολογία που έχει αναπτυχθεί τις τελευταίες μέρες σχετικά με τα μέτρα που αποφάσισε και διέταξε ο Δήμος Αθηναίων ώστε να ανακουφιστεί το κέντρο της πόλης από το κυκλοφοριακό πρόβλημα αλλά και το πρόβλημα της στάθμευσης. Ψάχνοντας να δω πώς έχουν απαντήσει σε αυτό το ερώτημα άλλες πόλεις του κόσμου και ιδιαίτερα της Ευρώπης εντυπωσιάστηκα με τη λύση που έχει υλοποιηθεί στη Στοκχόλμη. Το εντυπωσιακό αυτής της προσπάθειας και ο ουσιαστικός λόγος που αναφέρομαι σ’ αυτήν δεν είναι μόνο η σύλληψη και τεχνολογική υλοποίηση της ιδέας αλλά πολύ περισσότερο πώς ενημερώθηκε αλλά κυρίως πώς τελικά ερωτήθηκε ο πολίτης που χρησιμοποιεί αυτή την υπηρεσία αν την αποδέχεται ή θα πρέπει να καταργηθεί και να βρεθεί μια άλλη λύση. Δεν ξύπνησαν δηλαδή οι πολίτες μια μέρα για να μάθουν ότι οι φωστήρες που έχουν σχεδιάσει!! και εφαρμόσει κατά καιρούς λύσεις υψηλής έμπνευσης και αποτελεσματικότητας (μονόζυγα, μικρομέγαλα και πάλι μονόζυγα διότι είχαν μεγαλύτερη επιτυχία!!, διαμόρφωση του «τρίγωνου του διαβόλου» Μεσογείων - Αλεξάνδρας - Φειδιππίδου κτλ) αποφάσισαν ότι το νέο μέτρο που θα τους σώσει είναι η ελεγχόμενη στάθμευση και πρέπει να την υποστούν μέχρι νεωτέρας. Προσεγγίζοντας τη λύση της Στοκχόλμης δεν υπονοώ ότι αυτούσια μπορεί ή πρέπει να υλοποιηθεί στην Αθήνα, στη Κόρινθο ή αλλού, αλλά δείχνει τις λύσεις που μπορεί να μας δώσει η τεχνολογία για να αντιμετωπίσουμε διάφορα καθημερινά ζητήματα. Ουσιαστικά το πρόγραμμα αυτό είναι ένα γιγαντιαίο πείραμα ελέγχου της συμπεριφοράς των οδηγών με στόχο να μοιράσει την κυκλοφορία των αυτοκινήτων με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα κατά τη διάρκεια της μέρας και να οδηγήσει περισσότερους ανθρώπους να χρησιμοποιήσουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Η προσέγγιση του ζητήματος έγινε με βάση τη θεωρία του "congestion pricing" (σε ελεύθερη μετάφραση, χρέωση με βάση τις ώρες αιχμής). Αυτή η θεωρία άρχισε να τραβά την προσοχή των ερευνητών τη δεκαετία του 1950 με κύριο εκπρόσωπο τον Νομπελίστα οικονομολόγο William Vickery. Υποστήριξε ότι αν οι οδηγοί είχαν διαφορετική χρέωση ανάλογα με το αν οδηγούν τις ώρες αιχμής ή όχι τότε αυτό θα τους έδινε ένα κίνητρο να αλλάξουν τις συνήθειές τους. Ακόμα και αν η αλλαγή των συνηθειών αφορούσε σχετικά μικρό ποσοστό οδηγών αυτό μπορούσε να έχει μεγάλη επίδραση στη ροή της κυκλοφορίας. Η Στοκχόλμη εκτός των άλλων χρησιμοποιεί αυτό το πρόγραμμα και σαν ένα πείραμα δημοκρατίας. Μετά την ολοκλήρωση της εξάμηνης δοκιμαστικής φάσης πλήρους λειτουργίας του προγράμματος η συνέχιση της λειτουργίας του θα μπει σε ψηφοφορία και αν δεν πάρει την πλειοψηφία των πολιτών θα καταργηθεί. Βέβαια πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχουν και πολιτικές και κομματικές επιλογές όπως θα συζητήσουμε παρακάτω καθώς και οπτικές που μεταφράζεις αποτελέσματα ψηφοφορίας αλλά όλα αυτά θα τα δούμε παρακάτω. Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά τι έγινε στη Στοκχόλμη. Η ευρύτερη περιοχή της πόλης αριθμεί 1.700.000 περίπου κατοίκους. Αποτελείται από πολλά μικρά νησιά που ενώνονται με γέφυρες και μια αρτηρία που περιβάλλει το κέντρο της πόλης, μια εικόνα που εξηγεί τις δυσκολίες στη ροή της κυκλοφορίας ιδιαίτερα τις ώρες αιχμής.
Το χρονικό του εγχειρήματος ξεκινάει τον Ιούλιο του 2003 με το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης να ζητάει από την κυβέρνηση της Σουηδίας την άδεια να υλοποιήσει δοκιμαστικά ένα πρόγραμμα διοδίων το ύψος των οποίων θα είναι ανάλογο με την ώρα που θα γίνονται οι διελεύσεις από και προς το κέντρο της πόλης.
Η χρηματοδότηση γίνεται από την κυβέρνηση, η διεύθυνση Εθνικών Οδών ήταν υπεύθυνη για το τεχνικό μέρος του προγράμματος ενώ ο Δήμος είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία και την αξιολόγηση του προγράμματος. Η δοκιμαστική φάση του προγράμματος ξεκίνησε στις 22 Αυγούστου του 2005, η επιβολή διοδίων ξεκίνησε στις 3 Ιανουαρίου του 2006 και ολοκληρώθηκε στις 31 Ιουλίου. Στις 17 Σεπτεμβρίου το κοινό θα ψήφισε για το αν το πρόγραμμα θα μείνει ή θα εγκαταλειφθεί.
Οι κύριοι στόχοι του προγράμματος ήταν να μειωθεί το κυκλοφοριακό πρόβλημα της πόλης, να βελτιωθεί η προσβασιμότητα του κέντρου της πόλης στα μέσα μεταφοράς και τα δίκυκλα και να βελτιωθεί το περιβάλλον.
Πριν ξεκινήσει το πρόγραμμα η Σουηδική κυβέρνηση μαζί με τις αρχές της πόλης βελτίωσαν τα μέσα μαζικής μεταφοράς σε μια πρώτη προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος. Σε αυτό το πλαίσιο αγοράστηκαν 197 νέα λεωφορεία, δρομολογήθηκαν περισσότερα τραίνα τις ώρες αιχμής, σχεδιάστηκαν 12 νέες express γραμμές λεωφορείων, 18 γραμμές που ήταν σε λειτουργία επέκτειναν το ωράριό τους και δημιουργήθηκαν 1800 νέες θέσεις για στάθμευση στην περιφέρεια και μετεπιβίβαση σε κάποιο μέσο μαζικής μεταφοράς. Η βελτίωση που παρατηρήθηκε ήταν αύξηση των επιβατών των μέσων μαζικής μεταφοράς κατά 0,8%. Επειδή η ολοκλήρωση αυτής της φάσης μικρή μόνο βελτίωση έφερε στην εικόνα της πόλης, προχώρησαν στη επόμενη φάση του προγράμματος την οποία όπως αναφέρθηκε και πιο πριν, οι υπεύθυνοι δεσμεύτηκαν να εγκαταλείψουν σε περίπτωση που οι πολίτες μετά τη λήξη του προγράμματος ψήφιζαν ενάντια στη λειτουργία του προγράμματος. Στην υλοποίηση του προγράμματος βασική συμμετοχή είχαν η Swedish Road Administration και η ΙΒΜ αλλά και πολλές άλλες εταιρείες που βοήθησαν στην υλοποίηση του. Εγκαταστάθηκαν 18 σημεία στην περίμετρο της πόλης όπου ΧΩΡΙΣ ΣΤΑΣΗ γίνεται αναγνώριση του αυτοκινήτου. Αυτό πραγματοποιείται με την χρήση ειδικών συσκευών (όπως αυτές που χρησιμοποιούμε για τις Εθνικές οδούς ή την Αττική οδό) και η πληρωμή γίνεται από κάποιο πόσο που είχε προπληρώσει ο κάτοχος. Αν το αυτοκίνητο δεν είχε τέτοια συσκευή τότε γινόταν αναγνώριση του αυτοκινήτου με χρήση ενός δικτύου ειδικών καμερών καθώς επίσης και με τη χρήση ανιχνευτών. Υπενθυμίζω χωρίς να σταματήσει το αυτοκίνητο και μάλιστα σε αντίξοες συνθήκες με χιόνι, αλάτι, λάσπη, ομίχλη κτλ. Τεχνικά αυτή η αξιόπιστη αναγνώριση μέσα σε millisecond σε αντίξοες συνθήκες ήταν μια τεράστια τεχνολογική πρόκληση για την IBM που απαντήθηκε με επιτυχία. Είχαν υπολογίσει να λάβουν περίπου 30.000 τηλεφωνικές κλήσεις την ημέρα για διάφορες ερωτήσεις ή ανακρίβειες την ημέρα και τελικά έλαβαν περίπου 2.000.
Στη συνέχεια γινόταν αποστολή του λογαριασμού στον ιδιοκτήτη που μπορούσε να πληρώσει στο internet, σε συγκεκριμένα μαγαζιά κτλ. Το ύψος του τέλους ήταν ανάλογο με τη χρονική στιγμή που γινόταν η διέλευση. Για παράδειγμα αν κάποιος έβγαινε από το κέντρο της πόλης τις απογευματινές ώρες αιχμής 4:00-5:29 μμ έπρεπε να πληρώσει περίπου 2,2€ ενώ αν έφευγε μετά τις 6:30 τότε η διέλευση ήταν δωρεάν. Είναι ενδιαφέρον να δούμε πως γινόταν η χρέωση ανάλογα με την χρονική στιγμή διέλευσης μέσα στη μέρα. Η μέρα χωρίστηκε σε 4 ζώνες από τις α) τις ώρες αιχμής 07:30-08:29 & 16:00-17:29 με κόστος διέλευσης 2,20€, β) την επόμενη κατηγορία που περιελάμβανε τις ώρες 07:00-07:29, 15:30-15:59 & 17:30-17:59 με κόστος διέλευσης 1,65€, γ) τις ώρες χαμηλού κυκλοφοριακού φόρτου 06:30-06:59, 09:00-15:29 & 18:00-18:29 με κόστος διέλευσης 1,10€ και δ) τις ώρες όπου η πρόσβαση στο κέντρο ήταν χωρίς χρέωση 18:30-06:29. Η μέγιστη χρέωση ανά ημέρα ανεξάρτητα από τις διελεύσεις ήταν περίπου 7€. Γενικά τα ποσά είναι προσεγγιστικά διότι έχει γίνει μετατροπή τους από σουηδικές κορώνες σε ευρώ. Από την υποχρέωση πληρωμής εξαιρούνταν τα παρακάτω οχήματα: Οχήματα έκτακτης ανάγκης, λεωφορεία με ολικό βάρος περισσότερα από 14 τόνους, αυτοκίνητα διπλωματικού σώματος, ταξί, μοτοσικλέτες, αυτοκίνητα με πινακίδες εξωτερικού, στρατιωτικά οχήματα, οχήματα που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα. Υπάρχουν και μερικές ακόμα κατηγορίες που δεν έχουν σημασία για τις ανάγκες αυτού του άρθρου. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος ο δήμος συγκέντρωνε συνεχώς στοιχεία που παρουσιάζονται παρακάτω.

• Η κυκλοφορία προς και από το κέντρο της πόλης μειώθηκε 22% μια μέτρηση που οι ειδικοί είχαν προβλέψει στο 10-15% κατά τον σχεδιασμό της μελέτης. Η μείωση αυτή αντιστοιχεί σε 100.000 λιγότερες διαβάσεις την ημέρα.
• Παρατηρήθηκε μικρή μείωση και στις περιοχές γύρω από την πόλη σε αντίθεση με το γεγονός ότι κατά τον σχεδιασμό πίστευαν ότι η κίνηση στην περιφέρεια θα παρουσίαζε αύξηση. Η διάρκεια της μετακίνησης στο κέντρο της μειώθηκε κατά 1/3 σε σχέση με το χρόνο πριν την έναρξη του προγράμματος.
• Στη διάρκεια του προγράμματος εμφανίστηκε 6% μεγαλύτερη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς (με το 1,5% να αποδίδεται σε υψηλότερες τιμές καυσίμων).
• Τα ατυχήματα με τραυματισμό μειώθηκαν από 5% έως 10%.
• Το διοξείδιο του άνθρακα παρουσίασε μείωση 14% στο κέντρο της πόλης και 2% έως 3% στην ευρύτερη περιοχή της Στοκχόλμης.
• Τα σωματίδια μειώθηκαν κατά 13% στο κέντρο της πόλης και κατά 1,5% στην ευρύτερη περιοχή.
• Τα οξείδια του αζώτου παρουσίασαν μείωση κατά 8,5% στο κέντρο της πόλης και κατά 81,3% στην ευρύτερη περιοχή.
• Παρατηρήθηκε μεγάλη βελτίωση στην ασφάλεια και ευκολία στην χρήση ποδήλατου στο κέντρο της πόλης.
• Κατά την έναρξη του προγράμματος 55% του πληθυσμού πίστευαν ότι η προσπάθεια ήταν "λάθος απόφαση". Το ποσοστό αυτό έπεσε στο 41% μετά από μερικούς μήνες.

Εδώ θα σταματήσουμε την παρουσίαση αυτή και θα συνεχίσουμε με επόμενο άρθρο σχετικά με τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας των πολιτών καθώς και με μερικές πολιτικές απόψεις για τους λόγους εκκίνησης και πορείας του έργου. Νομίζω πως ήδη ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του έργου έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, η δε συνέχεια ακόμα μεγαλύτερο.