Σώματα Πολιτών

Σε προηγούμενο άρθρο μας παρουσιάσαμε την ιδέα των ‘Συνεδρίων Πολιτών’ ως ένα ενδιαφέρον εργαλείο συμμετοχικής δημοκρατίας. Σήμερα, θα αναφερθούμε σε ένα ακόμη παρόμοιο εργαλείο, αυτό του ‘Σώματος Πολιτών’ (Citizen Assembly). Αποφεύγω τη χρήση του όρου ‘Επιτροπές Πολιτών’ όχι μόνο γιατί τη λέξη ‘επιτροπή’ τη βρίσκω αρνητικά φορτισμένη, αλλά και γιατί η αντίστοιχή της στα αγγλικά και τα γαλλικά (jury) παραπέμπει μερικούς στην εσφαλμένη μετάφρασή της ως ‘δικαστήριο’, πράγμα που όταν δεν είναι ηθελημένα παραπλανητικό, είναι αφελές.
Τι είναι όμως ένα ‘Σώμα Πολιτών’; Είναι μία ‘συνάθροιση’ πολιτών για ένα σαφώς ορισμένο και συγκεκριμένο σκοπό (functionality specific), σε αντίθεση με τα σώματα που γνωρίζουμε από τους τρέχοντες δημοκρατικούς θεσμούς (πχ δημοτικά συμβούλια) τα οποία αναφέρονται σε μεγάλο εύρος αρμοδιοτήτων και γενικών σκοπών.
Ένα από τα γνωστότερα παγκοσμίως παραδείγματα Σώματος Πολιτών είναι το ‘Ontario Citizen’s Assembly on Electoral Reform’, δηλαδή το ‘Σώμα Πολιτών του Οντάριο για την Εκλογική Μεταρρύθμιση’. Παρατηρούμε ότι δηλώνεται ευθύς εξαρχής ο σκοπός για τον οποίο το σώμα αυτό συστάθηκε. Είναι η πιθανή μεταρρύθμιση του εκλογικού συστήματος. Παρότι έχει μεγάλο ενδιαφέρον το περιεχόμενο αυτής της μεταρρύθμισης, δεν θα μας απασχολήσει επί του παρόντος.
Το σώμα αυτό συστάθηκε ως εξής: αρχικά υπέβαλλε αίτηση συμμετοχής όποιος πολίτης επιθυμούσε να συμμετέχει. Κατόπιν, κληρώθηκαν τυχαία 103 από τους ενδιαφερόμενους, ένας από κάθε εκλογική περιφέρεια του Οντάριο, συν τον πρόεδρο του σώματος ο οποίος ορίστηκε από την κυβέρνηση. Αυτά τα 104 μέλη (52 άνδρες και 52 γυναίκες) ολοκλήρωσαν τρείς κύκλους εργασιών. Ο πρώτος κύκλος ήταν εκπαιδευτικός. Εκεί οι συμμετέχοντες εκπαιδεύτηκαν πάνω στα διάφορα εκλογικά συστήματα, τις αρχές που αυτά οφείλουν να υπηρετούν, τις υφιστάμενες προτάσεις και εναλλακτικές λύσεις κοκ. Στο δεύτερο κύκλο, οι πολίτες συμμετείχαν σε 41 συνολικά συσκέψεις που έγιναν σε 35 διαφορετικές πόλεις, όπου οι πολίτες-μέλη του σώματος συμμετείχαν ανάλογα με την εντοπιότητα και την εγγύτητα στις συσκέψεις (και όχι όλοι σε όλες τις συσκέψεις που θα σήμαινε γι αυτούς ότι θα γίνονταν περιοδεύων θίασος). Εκεί τέθηκαν οι προτεραιότητες του ίδιου του Σώματος των Πολιτών σε αντίθεση με την προηγούμενη φάση που περιείχε μόνο θεωρία. Ο δεύτερος αυτός κύκλος ακολουθήθηκε από έναν τρίτο, αυτόν της Διαβούλευσης, όπου το Σώμα συζήτησε μεταξύ του αυτά που άκουσε και έμαθε για να καταλήξει να αποφασίσει τι να συστήσει στην κυβέρνηση του Οντάριο σχετικά με το εκλογικό σύστημα.
Από το Νοέμβριο του 2006 μέχρι τον Οκτώβριο του 2007, το εκπληκτικό αυτό δημοκρατικό πείραμα πήρε σάρκα και οστά. Κατέληξε να προτείνει αλλαγή του εκλογικού συστήματος, προτείνοντας άλλο, συγκεκριμένο σύστημα ως καλύτερο. Η κυβέρνηση διεξήγαγε δημοψήφισμα σχετικά με το θέμα, του οποίου το αποτέλεσμα δεν επικύρωσε τις απόψεις του Σώματος (με βάση τον καναδικό νόμο, το δημοψήφισμα για να έχει δεσμευτική ισχύ για την κυβέρνηση θα έπρεπε να δίνει στην επικρατούσα άποψη ποσοστό μεγαλύτερο ή ίσο του 60%).
Ασχέτως του συγκεκριμένου αποτελέσματος, θεωρώ το πείραμα αυτό εξαιρετικά σημαντικό. Ο λόγος είναι ο εξής: είναι σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ βεβαιωμένο ότι το κράτος (και άρα και η κρατικιστική λογική), δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στα κοινωνικά του καθήκοντα. Ό,τι ήταν εφικτό με όρους κοινωνικού κράτους τις δεκαετίες του ’50, του ’60, του ’70 δεν είναι πια. Ο σημαντικότερος λόγος είναι η μεγέθυνση της οικονομίας μαζί με μια ταυτόχρονη μεγέθυνση της πολυπλοκότητας που αποστέρησαν από το κράτος την ευελιξία, τη ζωτικότητα και τα κοινωνικά του αντανακλαστικά. Η πρόταση που ήρθε στο τραπέζι, απλή: μικρότερο και πιο ευέλικτο κράτος. Ιδιωτικοποιήσεις, μείωση των κοινωνικών δαπανών και απορρύθμιση (deregulation) των αγορών ήταν τα ‘θαυματουργά’ μέτρα που κλήθηκαν να διορθώσουν το πρόβλημα. Το κράτος αντικαταστάθηκε εν μέρει από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Η προστασία κάποιων κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών ανατέθηκε στις δυνάμεις της αγοράς. Δηλαδή, μια συλλογική μορφή εξουσίας όπως είναι το κράτος, που μάλιστα διαθέτει δημοκρατική νομιμοποίηση μέσω της εκλογής της κυβέρνησης, αντικαθίσταται από ιδιώτες, από το κεφάλαιο, από τις αγορές. Κι αν το κράτος φτιάχτηκε -στα χαρτιά έστω- για να υπερασπίζεται τους πολίτες και την κοινωνία, το κεφάλαιο άραγε τι υπερασπίζεται; Προκύπτει λοιπόν ένα ηθικό κενό και ένα αναπόδραστο ερώτημα: ποιος υπερασπίζεται και υπεραμύνεται της κοινωνικής συνοχής, της κοινωνικής αλληλεγγύης, της κοινωνικής δικαιοσύνης, του κοινωνικού ελέγχου επί των συλλογικών αποφάσεων;
Νομίζω, πως όχι η αγορά, όχι το κεφάλαιο. Η υποκατάσταση του κράτους από αυτές τις δυνάμεις, οδηγεί στην αποδυνάμωση της ίδιας της δημοκρατίας. Γιατί στον πυρήνα της έννοιας της δημοκρατίας, εδράζονται οι συλλογικές -και όχι μόνο οι ατομικές- ελευθερίες και δικαιώματα. Αν τα συλλογικά δικαιώματα απομειώνονται, τότε το ίδιο συμβαίνει και στη δημοκρατία.
Από τι λοιπόν θα υποκατασταθεί το κράτος κατά τρόπον ώστε και αυτό να γίνει περισσότερο αποτελεσματικό και ευέλικτο, αλλά και να προστατευθούν οι έννοιες που αναφέραμε και που εμπνέουν κάθε προοδευτικό πολίτη, οργάνωση, κίνημα, κόμμα; Θεωρώ, και δεν κομίζω γλαύκα, αφού οι θέσεις αυτές έχουν επανειλημμένα διατυπωθεί από μεγάλους σύγχρονους κοινωνιολόγους και στοχαστές, όπως ο Joshua Cohen, ο James Fishkin, ο Archon Fung και άλλοι, ότι η σύγχρονη αριστερά πρέπει να μεταρρυθμίσει ριζικά τους δημοκρατικούς θεσμούς στην κατεύθυνση της υποκατάστασης των παρωχημένων κρατικών μεγα-δομών και υπηρεσιών από καινοτόμες λύσεις και παραδείγματα συμμετοχικής δημοκρατίας όπως αυτό στο οποίο αναφερθήκαμε σήμερα. Αντί για το κράτος, οι Πολίτες. Όχι αντί για το κράτος, οι αγορές. Αυτή είναι η σύγχρονη πολιτική αντίστιξη. Αυτή είναι η νέα διαχωριστική γραμμή.

Γι αυτό θα αφιερώσουμε μερικά άρθρα σε παραδείγματα αντίστοιχα με το σημερινό. Παραδείγματα επίκαιρα τώρα που συζητιέται η έννοια της επανίδρυσης του ΠΑΣΟΚ, της αυτο-οργάνωσης κτλ. Παραδείγματα χρήσιμα για να καταλάβουμε ποια και πώς μπορεί να είναι η νέα οργάνωση του Κινήματος (που μέχρι σήμερα είχε αντιγράψει πιστά το κράτος άρα και τα αδιέξοδά του). Παραδείγματα πειστικά για μια οργάνωση χωρίς αξιωματούχους και μηχανισμούς, στοχευμένη στις κοινωνικές διεργασίες και προβληματισμούς. Παραδείγματα επίσης σημαντικά για τις τοπικές κοινωνίες που βιώνουν τα αδιέξοδα μιας τοπικής αυτοδιοίκησης που δεν σκέφτεται, δεν πράττει, δε λογαριάζει, δεν διεκδικεί, μόνο ψευδο-διαχειρίζεται πενιχρά κονδύλια και -προπάντων- μίζες.