Επ! Καλησπέρα!
Όταν μία πόλη ιδρύεται, είναι γιατί βρίσκεται σ’ ένα εμπορικό σταυροδρόμι, ένα πλεονεκτικό στρατηγικά σημείο, ένα θρησκευτικό κέντρο ή κάτι παρόμοιο. Απο κει και πέρα όμως, η πόλη είναι πλέον ένα σημείο συνάντησης των ανθρώπων. Όπως λέει ο διάσημος αυστριακός αρχιτέκτονας Christopher Alexander, «οι άνθρωποι έρχονται στις πόλεις για την επαφή με άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι οι πόλεις: σημεία συνάντησης. Παρά ταύτα, οι άνθρωποι που ζουν στις πόλεις είναι συχνά μόνοι και αποξενωμένοι. Μόνο λίγοι όμως είναι φυσικά μόνοι. Οι περισσότεροι ζούν σε μία κατάσταση ατέλειωτης εσωτερικής μοναξιάς. Έχουν εκατοντάδες γνωστούς, αλλά οι σχέσεις τους είναι κενές και ανικανοποίητες». Κατά τον αμερικανό κοινωνιολόγο Ray Oldenburg, η πόλη είναι ο ‘τρίτος χώρος’ μετά το σπίτι και την εργασία που συνιστούν τους δύο πρώτους. Ο ‘τρίτος χώρος’ είναι αυτός όπου πέφτει κανείς τυχαία πάνω στον άλλο. Η πιθανότητα της κατά τύχην συνάντησης είναι αυτή που κάνει μία πόλη ένα γόνιμο τόπο. Είτε πρόκειται για τον αυριανό έρωτα είτε για τη νέα επιχειρηματικότητα, είναι η πόλη που τα κάνει όλα αυτά πιθανά.
Τον καιρό που ήμουν παιδί, πριν από 30 χρόνια δηλαδή, υπήρχε μία συνήθεια στην πόλη μας. Το νυφοπάζαρο. Αυτός που το ονομάτισε έτσι ήταν σίγουρα ένας agent provocateur, αφού η εξεύρεση νύφης ήταν μιά μικρή μόνο δραστηριότητα που εξυπηρετείτο από τη βόλτα πάνω-κάτω στον ίδιο δρόμο. Ήταν η ευκαιρία να ξεσκάσεις από τους δύο άλλους χώρους, να συναντήσεις γνωστούς, ανθρώπους που σε ξέρουν με το μικρό σου όνομα, να γνωρίσεις νέους φίλους και φίλες, να συζητήσεις για τη ζωή σου και αυτή των άλλων, τα όνειρά σου, τις επιδιώξεις σου, αυτό που σε κυρώνει κι αυτό που σε ακυρώνει. Η διαδικασία αυτή του ‘επ! καλησπέρα, τι γίνεται!’ ήταν που έκανε τον ‘τρίτο χώρο’, πόλη, ή στις μεγαλύτερες πόλεις, γειτονιά. Βέβαια, το νυφοπάζαρο δεν ήταν προνόμιο της πόλης μας, όλες οι ελληνικές πόλεις είχαν την ‘περαντζάδα’ τους. Οι Ιταλοί τη λένε ‘passaggiata’, οι Ισπανοί ‘paseo’. Σήμερα όμως οι πόλεις τείνουν να γίνουν χώροι συνάντησης αυτοκινήτων, ενώ η δυνατότητα εργασίας, αγορών κτλ από το internet, απειλεί να μετατρέψει την κοινωνική επαφή σε ροή bits & bytes. Αλλά σε αντίθεση με τους φιλοσόφους των πλατειών, εγώ δεν πιστεύω ότι φταίει το αυτοκίνητο ή το internet. Φταίει η ανυπαρξία πολεοδομικού σχεδιασμού. Πόσο λιγότερο θελκτική πόλη θα ήταν η Βαρκελώνη χωρίς τη διάσημη Rambla; Πολύ, νομίζω.
Αν δεν μας απασχολήσει κατά το σχεδιασμό η ανάγκη των ανθρώπων για κοινωνική επαφή, δεν θα καταλήξουμε παρά σε άγονες και φτωχές πόλεις, λημέρια αντικοινωνικής δράσης και συμπεριφοράς. Και δεν υπονοώ με τη λέξη σχεδιασμό, μόνο χώρους περιπάτου, αλλά και φαρδύτερα πεζοδρόμια, περίπτερα στις πλατείες για να παίζουν μουσική μικρές μπάντες (θυμάστε το υπέροχο περίπτερο στα περιβολάκια που γκρέμισε ένας ανόητος δήμαρχος για να φτιάξει στη θέση του ένα συντριβάνι σε μιά άνυδρη πόλη;), υπαίθριες σκακιέρες, περισσότερα παγκάκια και τόσα άλλα.
Σε μιά παραλία των ΗΠΑ, ο δήμος χρησιμοποιεί εκμαγεία για να φτιάχνει αμμώδη γλυπτά ζώων και κάστρων που τραβούν σα μαγνήτης την πιτσιρικαρία της περιοχής. 
Δεν χρειάζονται πάντα λεφτά, χρειάζεται κυρίως αγάπη και φροντίδα για τους ανθρώπους γύρω σου.
Web Feed
2 σχόλια:
Νομίζω ότι το θέμα στο οποίο αναφέρεστε -η πρόβλεψη δηλ. χώρων συνάντησης στην πόλη- είναι, με τα ελληνικά τουλάχιστον δεδομένα , περισσότερο θέμα μικρο-κανονισμών και πολιτικής βούλησης από ότι πολεοδομικού σχεδιασμού. Ένα ευπρεπές σε φάρδος πεζοδρόμιο -για να αναφέρω κάτι πολύ βασικό- αν δεν κάνω λάθος, αποφασίζεται και υλοποιείται από το Δημοτικό Συμβούλιο. Όπως με αποφάσεις του ΔΣ περιορίζεται η στάθμευση στο πεζοδρόμιο ή μετακινούνται οι κάδοι απορριμάτων για να μην μπλοκάρεται το πεζοδρόμιο κάθε φορά που κλείνουν οι χωματερές (και όχι μόνον!). Στη γειτονιά μου στο κέντρο της Αθήνας δεν υφίσταται θέμα έλλειψης τυχαίων κοινωνικών συναντήσεων - βγαίνεις από το σπίτι και συναντάς δέκα γνωστούς. Καθώς όμως προσπαθείς να τους μιλήσεις σου επιτίθεται ένα μηχανάκι που αποφάσισε να ανεβεί στο πεζοδρόμιο ή πασχίσεις να μην αγγίξεις ένα παλιό βρώμικο στρώμα που κάποιος παράτησε παραδίπλα. Η ιδέα του ότι το βάδισμα και ο περίπατος (με την έννοια του se promener ή του flâner), είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη - σωματική και ψυχική - δεν έχει γίνει κατανοητή ούτε στους δημοτικούς άρχοντες ούτε στους όποιους πολεοδόμους σχεδίασαν τις ελάχιστες οργανωμένες παρεμβάσεις σε ελληνικές πόλεις.
Με μια πιο διευρυμένη (και όχι ελληνική) οπτική του θέματος το θέμα "πεζοδρόμια" είναι αρκετά πολύπλοκο. Ο σχεδιασμός καλών πεζοδρομίων σε μια πόλη δεν είναι καθόλου προφανής (στις περισσότερες περιπτώσεις καλύτερα μάλιστα να μην γίνεται με χαρτί-και-μολύβι). Το πεζοδρόμιο είναι ένα πολύ σημαντικό όργανο στην πόλη, αν τη δούμε σαν οργανισμό - δεν είναι μόνον ένα υπερυψωμένο πέρασμα μακριά από τα αυτοκίνητα. Ζωντανά πεζοδρόμια όπως τα πεζοδρόμια του τμήματος Cerdà στην Βαρκελώνη ή τα πεζοδρόμια στο Μανχάτταν ή στην Μπολώνια είναι δύσκολο να επαναληφθούν - η επιτυχία του σχεδιασμού δεν εξαρτάται μόνον από τα γεωμετρικά τους χαρακτηριστικά. Απαιτείται και όραμα για την πόλη ως ζωντανό και υγιή οργανισμό (κάτι που δεν θεωρούν πια σημαντικό οι πολεοδόμοι), διαίσθηση, γνώση της τοπικής κουλτούρας και πρόβλεψη των αλλαγών που μπορεί να καταστρέψουν και τα καλύτερα σχεδιασμένα πεζοδρόμια/περιπάτους -αλλαγών χρήσεων σε μια γειτονιά ή αλλαγών στην κυκλοφορία οχημάτων.
Τέλος, επειδή αναφέρθήκατε στον Christopher Alexander, όπως μάλλον γνωρίζετε, η μεγαλύτερη ίσως προσφορά του στο σχεδιασμό του χώρου είναι η πρότασή του για την χρήση pattern languages - ενός language για κάθε project - ενός συνόλου δηλαδή συντακτικών κανόνων που δίνουν κάθε φορά διαφορετική μορφή στο χώρο λαμαβάνοντας όμως υπ'όψιν μερικά κεντρικά ποιοτικά χαρακτηριστικά, κοινά άνάμεσα σε όλους τους χώρους-με-ποιότητα.
Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ενώ τα PL υιοθετήθηκαν σαν εργαλείο από τους σχεδιαστες λογισμικού και virtual environments με μεγάλο ενθουσιασμό, οι πολεοδόμοι και οι σχεδιαστές πολιτικών για το αστικό περιβάλλον έχουν ακόμα αγγυλώσεις και δυσκολεύονται να τα χρησιμοποιήσουν.
Περισσότερα για αυτό το θέμα στο
www.patternlanguage.com
Τώρα τι να κάνω; να επαινέσω το ακαδημαϊκό σας ύφος και τη μεστή νοήματος παρέμβαση ή ν' ακούσω αυτούς που μου λένε ότι το ύφος αυτού του ιστολόγιου παραείναι σοβαρό και μακριά από τον υποθετικό μέσο αναγνώστη; Όταν πρωτάκουσα για τον Alexander εντυπωσιάστηκα βαθιά από τη διεπιστημονικότητα των ιδεών του. Αρχιτέκτων αλλά επηρέασε σημαντικά τον προγραμματισμό Η/Υ. Θυμήθηκα πως το ίδιο συμβαίνει ανάμεσα σε μιάπραγματεία και μιά μουσική φούγκα, και τον κατέταξα στις ιδιοφυίες.
Τώρα αν ο μέσος αναγνώστης ή πολίτης δεν τα γνωρίζει αυτά, δεν πειράζει, δεν είναι πάντα κακό, αρκεί να υπάρχουν κάποιοι που τα γνωρίζουν. Για να μπορεί κι αυτός να επωφεληθεί.
Δημοσίευση σχολίου