Οι Πολιτικές του Φθόνου

Πριν από δύο περίπου χρόνια, διάβασα στο διάσημο ιστολόγιο DailyKos ένα αρθράκι που μου έμαθε την ύπαρξη του όρου ‘πολιτική του φθόνου’ (envy politics). Το αναζήτησα και το βρήκα. Ξεκινούσε έτσι:

«... Ο φθόνος είναι μία λέξη άγνωστη στο προσωπικό μου λεξιλόγιο. Πάντοτε χαιρετώ τις επιτυχίες των άλλων. Μπορώ ακόμα και να θαυμάσω τις επιτυχίες κάποιων πραγματικών κόπανων όπως ο Bush, ο Cheney και άλλοι. Αλλά όταν το κέρδος του ενός παράγεται σε βάρος του άλλου, ή από την εκμετάλλευση του άλλου, τότε είναι που θα ακούσετε τις πιό δυνατές μου διαμαρτυρίες...»

Ο John Rawls ισχυρίζεται ότι στις συντεταγμένες κοινωνίες, οι αποτρεπτικές του φθόνου συνθήκες, εξασφαλίζονται από την ύπαρξη οργανώσεων εθελοντικής συμμετοχής που εστιάζουν σε ένα ή λίγα κοινά, ενωτικά στοιχεία ή χαρακτηριστικά και βάζουν σε δεύτερο πλάνο τις όποιες διαφορές. Παράδειγμα οι εκκλησίες, οι διάφορες ενώσεις ή όμιλοι, τα κόμματα κτλ. Έτσι, μπορεί όποιος θέλει να γίνει μέλος ενός κόμματος. Μπορεί να φθονεί τον άλλο γιατί είναι πχ έξυπνος, ενώ ο ίδιος είναι βλαξ, αλλά στο επίπεδο του κόμματος είναι και οι δυο μέλη. Ναι, αλλά ο έξυπνος, ή ο δραστήριος, θα βρουν και πάλι τρόπο να διακριθούν. Ποια είναι τότε η τακτική των ανθρώπων που φθονούν; Συνήθως, κατηγορούν τους άλλους για αυτό που κάνουν οι ίδιοι επί χρόνια. Με όρους της ‘επιστήμης’ της προπαγάνδας, αυτό ονομάζεται ‘ενοφθαλμισμός’ ή πιό λαϊκά, μπόλιασμα. Όπως λοιπόν το μπόλιασμα οδηγεί σε μία ‘ενιαία’ κατάσταση ολόκληρη την καλλιέργεια, έτσι και τα αντικείμενα του φθόνου αποστερούνται των διακριτικών τους χαρακτηριστικών και ποιοτήτων και εξισώνονται με όλα τα άλλα.

Άνθρωποι σοβαροί καταγγέλλονται για επιπολαιότητα και κουτσομπολίστικη διάθεση, άνθρωποι ευπρεπείς κατηγορούνται για απρεπείς συμπεριφορές. Ακόμα και όταν κάτι είναι αδιαμφισβήτητο, όπως πχ η ευρεία μόρφωση και η μεγάλη εμπειρία ενός ανθρώπου, οι ίδιες κατηγορίες επιστρατεύονται για να δημιουργήσουν ερωτηματικά του τύπου ‘αφού έχει τέτοια συμπεριφορά, τι να την κάνω τη μόρφωσή του’.

Στην πιό στυγνή του μορφή, ο φθονερός δεν ενοχλείται γιατί δεν κερδίζει ο ίδιος τίποτα, αρκεί να μην κερδίζει κανένας άλλος. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα από την εποχή της σύγκρουσης Thatcher και ανθρακωρύχων. Όταν στους τελευταίους επισημάνθηκε ότι η απεργία τους έχει ξεπεράσει πλέον κάθε όριο και η συνέχισή της θα είχε δραματικές συνέπειες στην οικονομία της χώρας, εκείνοι απάντησαν: ‘δεν πειράζει. Αρκεί που μαζί μας θα βουλιάξουν και τα γουρούνια των ανώτερων τάξεων’.

Γράφω σήμερα όλα αυτά, γιατί η τρέχουσα πολιτική κατάσταση στο νομό μας χαρακτηρίζεται σε υπερθετικό βαθμό από τις πολιτικές του φθόνου και έχω την αίσθηση πως οι επερχόμενες εκλογές, περισσότερο από κάθε προηγούμενη φορά, θα είναι εμποτισμένες από αυτό το άθλιο συναίσθημα. Θα επικρατήσει άραγε η ομοιομορφία των ‘μπολιασμένων’, ή θα βρούμε το δρόμο για κάτι καλύτερο; Αν συμβεί το δεύτερο, επειδή η πολιτική είναι αιχμάλωτη της προσδοκίας και δη της αισιόδοξης, μπορεί να κεφαλαιοποιήσουμε κάποια επιπλέον κέρδη. Αν όχι, δεν τολμώ να σκεφτώ πού θα καταλήξουμε.